1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
|
<sect1 id="ai-skycoords">
<sect1info>
<author
><firstname
>Jason</firstname
> <surname
>Harris</surname
> </author>
</sect1info>
<title
>Układy współrzędnych niebieskich</title>
<para>
<indexterm
><primary
>Układy współrzędnych niebieskich</primary>
<secondary
>Wprowadzenie</secondary
></indexterm>
Podstawowym wymogiem studiowania nieba jest umiejętność określania co gdzie się na nim znajduje. Aby określić pozycje na niebie, astronomowie stworzyli kilka <firstterm
>układów współrzędnych</firstterm
>. Każdy korzysta z siatki współrzędnych rzutowanej na <link linkend="ai-csphere"
>sferę niebieskią</link
>, podobnie do <link linkend="ai-geocoords"
>geograficznego układu współrzędnych</link
> wykorzystywanego na powierzchni Ziemi. Układy współrzędnych różnią się tylko wyborem <firstterm
>płaszczyzny podziału</firstterm
>, która dzieli niebo na dwie równe półkule wzdłuż <link linkend="ai-greatcircle"
>wielkiego koła</link
>. (płaszczyzną podziału geograficznego układu współrzędnych jest równik na Ziemi). Każdy układ współrzędnych nosi swoją nazwę od płaszczyzny podziału. </para>
<sect2 id="equatorial">
<title
>Układ współrzędnych równikowych</title>
<indexterm
><primary
>Układy współrzędnych niebieskich</primary>
<secondary
>Współrzędne równikowe</secondary>
<seealso
>Równik niebieski</seealso
> <seealso
>Bieguny niebieskie</seealso
> <seealso
>Układ współrzędnych geograficznych</seealso
> </indexterm>
<indexterm
><primary
>Rektascensja</primary
><see
>Współrzędne równikowe</see
></indexterm>
<indexterm
><primary
>Deklinacja</primary
><see
>Współrzędne równikowe</see
></indexterm>
<para
><firstterm
>Układ współrzędnych równikowych</firstterm
> jest prawdopodobniej najbardziej popularnym układem współrzędnych niebieskich. Jest także najbardziej związany z <link linkend="ai-geocoords"
>układem współrzędnych geograficznych</link
>, ponieważ korzystają one z tej samej płaszczyzny podziału. Projekcja ziemskiego równika na sferze niebieskiej nosi nazwę <link linkend="ai-cequator"
>równika niebieskiego</link
>. Podobnie jest w przypadku <link linkend="ai-cpoles"
>biegunów niebieskich</link
>, które są wyznaczane przez rzutowanie ziemskiego bieguna północnego i południowego. </para
><para
>Istnieje jednak znacząca różnica pomiędzy równikowym a geograficznym układem współrzędnych: ten drugi jest dostosowany do Ziemi; obraca się wraz z nią. Układ równikowy dopasowany jest do gwiazd <footnote id="fn-precess"
><para
>właściwie, współrzędne równikowe nie są do końca do nich dopasowane. Zobacz: <link linkend="ai-precession"
>precesja</link
>. Ponadto, jeżeli zamiast rektascensji wykorzystywany jest <link linkend="ai-hourangle"
>kąt godzinny</link
>, to układ równikowy dopasowany jest do Ziemi, a nie do gwiazd.</para
></footnote
>, więc wydaje się obracać z nimi po niebie. Oczywiście to Ziemia obraca się, podczas gdy niebo pozostaje nieruchome. </para
><para
>Kąt odpowiadający <firstterm
>szerokości geograficznej</firstterm
> w układzie równikowym zwany jest <firstterm
>deklinacją</firstterm
> (w skrócie Dec). Mierzy on kąt obiektu poniżej lub powyżej równika niebieskiego. Współrzędna odpowiadająca <firstterm
>długości geograficznej</firstterm
> nosi nazwę <firstterm
>rektascensji</firstterm
> (w skrócie <acronym
>RA</acronym
>). Mierzy ona kąt obiektu na wschód od <link linkend="ai-equinox"
>punktu równonocy wiosennej</link
>. W przeciwieństwie do szerokości geograficznej, rektascensja jest zazwyczaj mierzona w godzinach, a nie w stopniach, ponieważ widoczny obrót systemu współrzędnych równikowych jest blisko związany z <link linkend="ai-sidereal"
>czasem gwiezdnym</link
> oraz <link linkend="ai-hourangle"
>kątem godzinnym</link
>. Ponieważ pełna rotacja nieba zajmuje 24 godziny, jedna godzina rektascensji odpowiada 15 stopniom (360 stopni/24 godziny). </para>
</sect2>
<sect2 id="horizontal">
<title
>Układ współrzędnych horyzontalnych</title>
<indexterm
><primary
>Układy współrzędnych niebieskich</primary>
<secondary
>Współrzędne horyzontalne</secondary>
<seealso
>Horyzont</seealso
> <seealso
>Zenit</seealso
> </indexterm>
<indexterm
><primary
>Azymut</primary
><see
>Współrzędne horyzontalne</see
></indexterm>
<indexterm
><primary
>Wysokość</primary
><see
>Współrzędne horyzontalne</see
></indexterm>
<para
>Układ współrzędnych horyzontalnych jako płaszczyznę podziału wykorzystuje <link linkend="ai-horizon"
>horyzont</link
> obserwatora lokalnego. To rozwiązanie dzieli niebo na górną półkulę, którą możesz zobaczyć oraz na półkulę dolną, której nie widać (bo zasłania ją ziemia). Biegunem górnej pólkuli jest <link linkend="ai-zenith"
>zenit</link
>. Biegunem półkuli dolnej jest <firstterm
>nadir</firstterm
>. Kąt obiektu poza lub poniżej horyzontu zwany jest <firstterm
>wysokością</firstterm
> (w skrócie wys). Kąt obiektu wokoło horyzontu (licząc z punktu północnego na wschód) jest zwany <firstterm
>azymutem</firstterm
>. System współrzędnych horyzontalnych czasami zwany jest także systemem współrzędnych Wys/az (ang. Alt/Az). </para
><para
>Układ współrzędnych horyzontalnych jest związany z Ziemią, nie z gwiazdami. Dlatego wysokość i azymut obiektu zmienia się wraz z czasem kiedy obiekt przesuwa się po niebie. Dodatkowo, ponieważ układ horyzontalny jest definiowany przez horyzont lokalny, to ten sam obiekt widoczny z różnych lokalizacji będzie posiadał różne wartości wysokości i azymutu. </para
><para
>Współrzędne horyzontalne są bardzo przydatne przy określaniu wschodu i zachodu obiektów znajdujących się na niebie. Gdy obiekt ma wysokość równą 0 stopni, jest to albo wschód (jeżeli azymut wynosi < 180 stopni) albo zachód (jeśli azymut wynosi > 180 stopni). </para>
</sect2>
<sect2 id="ecliptic">
<title
>Układ współrzędnych ekliptycznych</title>
<indexterm
><primary
>Układy współrzędnych niebieskich</primary>
<secondary
>Współrzędne ekliptyczne</secondary>
<seealso
>Ekliptyka</seealso>
</indexterm>
<para
>Układ współrzędnych ekliptycznych wykorzystuje jako płaszczyznę podziału <link linkend="ai-ecliptic"
>ekliptykę</link
>. Ekliptyka to ścieżka jaką podąża Słońce po niebie w trakcie trwania roku. Jest to także rzut płaszczyzny orbity ziemskiej na sferę niebieską. Kąt odpowiadający szerokości geograficznej nosi nazwę <firstterm
>szerokości ekliptycznej</firstterm
>, natomiast drugi kąt to, odpowiadnio,<firstterm
>długość ekliptyczna</firstterm
>. Podobnie jak rektascensja w równikowym systemie współrzędnych, punktem zerowym dla długości ekliptycznej jest <link linkend="ai-equinox"
>punkt równonocy wiosennej</link
>. </para
><para
>Do czego taki układ może być przydatny? Jeżeli zgadujesz, że do tworzenia mapy Układu Słonecznego, to masz rację. Każda z planet (poza Plutonem) okrąża Słońce praktycznie na tej samej płaszczyźnie, więc zawsze znajduje się gdzieś niedaleko ekliptyki. </para>
</sect2>
<sect2 id="galactic">
<title
>Układ współrzędnych galaktycznych</title>
<indexterm
><primary
>Układy współrzędnych niebieskich</primary>
<secondary
>Współrzędne galaktyczne</secondary>
</indexterm>
<para>
<indexterm
><primary
>Droga Mleczna</primary
></indexterm
> Układ współrzędnych galaktycznych jako płaszczyznę podziału wykorzystuje <firstterm
>Drogę Mleczną</firstterm
>. Stąd szerokość nosi nazwę <firstterm
>szerokości galaktycznej</firstterm
>, natomiast kąt długości nazywamy <firstterm
>długością galaktyczną</firstterm
>. Ten układ współrzędnych jest wykorzystywany do studiowania samej galaktyki. Na przykład, możesz chcieć wiedzieć jak zmienia się gęstość gwiazd w funkcji długości galaktycznej, czyli jak bardzo spłaszczona jest Droga Mleczna. </para>
</sect2>
</sect1>
|
